Ethiopia should Charge for Higher Education: An Insider’s View

Mezemir Girma, mezemir@yahoo.com
Debre Birhan
Sunday, September 23, 2018

A few years ago American volunteers lived in Debre Birhan. One of them couldn’t believe us when we told her that the students at the university do not pay for the service they get. She was really amazed to learn this. “These guys are enjoying free education!” was what she said in amazement. For us, Ethiopians, this issue was not a big deal then. Only this year the same idea struck me.
Who am I to write this?
Oh yes! I should say how I feel I am the one to voice my views on this issue. First of all, I am a taxpayer who is older than most of the students at our universities. They should have worked to generate money for the nation as they are at the strongest age of their lifetime. I also feel that I should not pay tax to educate a youth most of whom do not take learning seriously. Most of them do not care about what they are learning. They do not invest their time and energy on education. This is from my observation. Interested researchers may find it a fertile area of research. I have spent the last few years at Debre Birhan University teaching English Literature that I think I know how education is not valued as much as it should be. Pupils come, pupils go. You just go cover your class duties. You teach, but no one cares. No love for learning, no interest. Not only at the English department, but across the other fields too. We teachers discuss this bitter fact when we meet. How long should this continue?
Here everyone complains. Teachers seem the most affected ones. I hear teachers complain every time at the lounge, class, office, meeting and everywhere. For the last few years the same thing continued. They feel bad about being here. The major causes of this seems the lack of interest from the students’ side. Seeing that this affects learning and its outcome the idea came to my mind. And I believe that it should be implemented as soon as possible.
This week the nation is having a discussion on the new roadmap to education. Tomorrow we will have a discussion at my work place. Even if I have some ideas on what the meeting is about, I am not informed in detail about it. We will learn the details when the time comes. However, I think that this should be considered in the roadmap. Therefore, here is my idea.
Higher education accommodates more than a million students in Ethiopia. If we consider the health colleges, teachers’ colleges and universities, this is real. What are the youth doing at these places? Are they learning the way they are expected to? The problems we hear from every corner of the country verify that students seem not to take learning as seriously as they should. The cause for this is that they are not paying for it. My reader may raise the issue of cost sharing. That is just cost sharing, but they do not feel that they are paying. It is their country that feels the pain. The way they would feel it is if they pay like the students at private colleges do. Paying in advance will make them feel that they should take what they are learning seriously. All other benefits like dormitory and cafeteria should be stopped. Who will pay for them? The student!    
The benefit of paying to me is that they would care for what they are paying for. They would choose what they should pay for and how they approach it. If we go the way we are doing now, millions of students may graduate from universities and the same problem will continue.
When the students worry how to pay, they will create jobs. What they generate from the jobs will drive the economy. The huge budget that is assigned to universities will be responsibly used in the other sectors. Universities will also generate ideas on how to run themselves. That will also create a sense of self-reliance and competition among the universities. Quality will also come as a result of this. If not, university will be a place that exploits the tax payers and donors. University should rather be a place that teaches self-reliance and hard work. Innovation should be what university is known for. Universities are expanding across the nation. Thousands are graduating. But, what is the fruit of all this? They may be there for political purposes. However, if the nation thinks this over and considers the ideas raised above, we may get the most out of it.

ከቤተመጻሕፍት ሠራተኛው ማስታወሻ

ማክሰኞ መስከረም 8፣ 2010 ከሠዓት በኋላ የውኃ ክፍያ ልከፍል በቀበሌ 09 አስተዳደር ግቢ ተገኘሁ፡፡ እዚያም ወረፋ ስጠብቅ አንድ የቀድሞ የራስ አበበ አረጋይ ቤተመጻሕፍት ደንበኛ አገኘሁ፡፡ እሱም ምንም እንዳልተፈጠረ ሰላምታ አቅርቦ ዝም አለኝ፡፡ ከወራት በፊት መንገድ ላይ አግኝቼው መጽሐፋችንን መልስልኝ ብዬው መጽሐፍ እንዳልተዋሰ ነግሮ ክዶኝ ነበር፡፡ ዛሬም ይህንኑ ጥያቄዬን ደገምኩለት፡፡ ‹‹መልክ አሳስተህ እንዳይሆን›› አለኝ፡፡ እንዳልተሳሳትኩ ነገርኩት፡፡ ከፈለገም ወደ ቤተመጻሕፍት ሄደን መታወቂያውን እንድናየው ሃሳብ አቀረብኩለት፡፡ በዚህም አልተስማማም፡፡ ‹‹ሌላ ቀን እመጣለሁ›› አለ፡፡
ይህን ምላሽ እያሰላሰልኩ ወደ ቤተመጻሕፍቱ ሄድኩ፡፡ እዚያም ያሉትን መታወቂያዎች ከሌላዋ የቤተመጻሕፍቱ ሰራተኛ ጋር በመሆን በክልል፣ በዞን፣ በወረዳና በቀበሌ ለየን፡፡ የተለዩትን መታወቂያዎችም እያየሁ ምሽት ላይ ስልካቸው ላለ ተዋሾች መደወል ጀመርኩ፡፡
ለአንባቢ የችግሩን ሁኔታና ስፋት ለማሳየት ልሞክር፡፡ ቤተመጻሕፍቱ ከመጋቢት 2008 ጀምሮ በስራ ላይ የሚገኝ ሲሆን፤ በዚህ ጊዜ ውስጥ በመቶዎች የሚቆጠሩ መጻሕፍት በተዋሱ አንባቢያን ሳይመለሱ ቀርተውበታል፡፡ አንዳንዱ ተዋሽ በመልክ ስለምናውቀው ወስዶ ያስቀረ ነው፡፡ ሌላው ደግሞ መታወቂያ አስይዞ አንድም ሁለትም መጽሐፍ የተዋሰ ነው፡፡ የሚያስቀሩበት ሁኔታም አንድም መጽሐፉን ሳያነቡት ቀኑ እየበዛ ሲሄድ ኪራዩን መክፈል ይከብደናል ብለው፣ አለያም መጽሐፉን የግላቸው ለማድረግ በመደበቅ ወይንም ሸጠው ገንዘቡን ተጠቅመውበት ይሆናል፡፡ በምንም ምክንያት ያስቀሩት በምን እጅግ በርካታ መጻሕፍት ደብዛቸው ጠፍቷል፡፡ አሁን በእጃችን ያሉትን ሁለት መቶ መታወቂያዎች እንኳን ከግምት ውስጥ ብናስገባ የችግሩን መጠን መረዳት እንችላለን፡፡
ይህ በእንዲህ እንዳለ ትናንትና ማታ ተውሰው ላስቀሩት መደወል ጀመርኩ፡፡ ካርድ ሞልቼ፣ ፓኬጅ ገዝቼ መሆኑ ነው፡፡ ሌላ ወጪ እያደራረብኩ እገኛለሁ፡፡ ከደወልኩላቸው ውስጥ አንዲት ሰፈሯ ቅርብ የነበረ ልጅ ‹‹ፍሬው›› የተባለውን የአጭር ልቦለዶች ስብስብ መልሳልኝ ሌላ የሚቀርባትን እንደምትፈልግና ካልተገኘም ዋጋውን እንደምትከፍል ነገረችኝ፡፡ ይህች ልጅ አስደስታኛለች፡፡ ሌሎቹም ተስፋ የሰጡኝ አሉ፡፡ በሁለት መታወቂያ የተዋሰው ወጣትም ስልኩ ስላልሰራ ለእናቱ ተደውሎላቸዋል፡፡ ነገሩ የሚገርማችሁ ተመሳሳይ ፎቶ ያለው ልጅ ሁለት የተለያየ ስም እንዴት ኖረው የሚለው ነው፡፡ እናትዮዋ ሲጠየቁ ልጁ ስሙን እንደቀየረና መታወቂያው መጥፋቱን ሪፖርት አድርጎ እንዳወጣ አስረድተዋል፡፡
በየክልሉ ያሉ፣ በሰሜን ሸዋ ዞን የተለያዩ ወረዳዎች የሚገኙ፣ ደብረ ብርሃን የሚኖሩ ሁሉ እየተደወለላቸው ነው፡፡ እስካሁን ሃያ የሚጠጉ ተደውሎላቸዋል፡፡ ማታ ከደወልኩላቸው የአንዱ ሁኔታ ግን አስገራሚ ስለሆነ ስለሱ ብጽፍ የአንዳንዱን ሰው ተፈጥሮ በትክክል ያስረዳል ብዬ አስባለሁ፡፡   
‹‹ሄሎ››
‹‹ሄሎ››
‹‹አቶ …››
‹‹አዎ ነኝ››
‹‹የምደውልለልዎት ከራስ አበበ አረጋይ ቤተመጻሕፍት ነው፡፡››
‹‹እሺ››
‹‹ከአሁን በፊት መጽሐፍ ተውሰው አልመለሱም ነበር፡፡ እንዲመልሱልን ለመጠየቅ ነው የደወልኩት፡፡››
‹‹እሺ፡፡ እሺ፡፡››
‹‹እባክዎን እንዲመልሱልን፡፡ ወደ ከሦስት መቶ በላይ መጽሐፍ ነው ተዋሾች ያስቀሩብን፡፡››
‹‹ሥኦስት ሙኦቶ አይደለም፡፡ ሥኦስት ሞቶ ሃምሳ ኖ፡፡››
‹‹እንዴት አወቁት፡፡ ሦስት መቶ ነው እንጂ፡፡››
‹‹ቶስኣስታቿል፡፡ ሥኦስት ሞቶ ሃምሳ ብሚል ዩስቶካኮል፡፡››
ይህን ምላሽ ሲሰጠኝ ኮሜዲያን ክበበው ገዳ እንደሚቀልደው ዓይነት ቀልድ እየቀለደብኝ መሆኑ ገባኝና ስልኬን ዘጋሁ፡፡ በዝጋት አላቆምኩም ህብረተሰቡ በቤተመጻሕፍቱ ላይ ባደረሰው በደል ተናድጄ የሁሉንም ንዴት በዚህ ልጅ ላይ ለመወጣት ፈለግሁ፡፡ የዚህም ንዴት ታሪክ እንደሚከተለው ነው፡፡
የአደጋ ጊዜ ተጠሪ የሚለውን የናቱን ስልክ አይቼ ደወልኩ፡፡
‹‹ሄሎ››
‹‹ሄሎ››
‹‹ወይዘሮ … የ… እናት ነዎት?››
‹‹አዎ ነኝ፡፡››
‹‹ከደብረ ብርሃን፤ ከራስ አበበ አረጋይ ቤተመጻሕፍት ነበር የምደውለው፡፡››
‹‹እሺ››
‹‹ልጅዎት መጽሐፍ ተውሶ አልመልስ ስላለን ነው፡፡››
‹‹ከዩኒቨርሲቲ ነው ከውጪ?››
‹‹ከውጪ ነው፡፡››
‹‹ውይ የኔ ጌታ እነግረዋለሁ ይመልሳል፡፡ ደብረ ብርሃንን በጣም ይወዳል፡፡ በዓል እንኳን እዚህ አልመጣም እያለ እዚያው ነው የሚያሳልፈው፡፡››
‹‹እባክዎት ይንገሩልን፡፡››
‹‹ምንም ችግር የለም፡፡ ያው ልጆች ታውቃለህ፡፡ ረስቶት ምናምን ነው እንጂ የሚሆነው ይመልሳል፡፡››
እንዲህ እንዲህ እያለ ስለልጇ ክፉ የማታወራው እናት ሙገሳዋን ቀጠለች፡፡ በጣም ትሁት እናት ናት፡፡ እኔን በጥሩ መንገድ አናግራኛለች፡፡ የልጇን ጥፋት ግን ልታምን አልቻለችም፡፡ መጽሐፍ የማስመለሴ ነገር ግን ብዙም ተስፋ የሚጣልበት ሳይመስለኝ ቀጠለ፡፡
በንዴትም ለልጁ የሞባይል መልዕክት አከታትዬ ላኩለት፡፡ መጽሐፉን በህጋዊ መንገድ እንደማስመልስ ነገርኩት፡፡ ቆይቶም ደወለ፡፡ ትርፍ ንግግሮችንም ሊናገር ሞካከረ፡፡ እኔም ንብረታችን እስካልተመለሰ ድረስ እንደማንላቀቅ ደጋግሜ ነገርኩት፡፡ አጠገቡ የነበረና ጓደኛው ነኝ ያለ ሌላ ሰው ስልኩን ተቀብሎ ሊያረጋጋኝ ሞከረ፡፡ ልጁ መመረቁን ነገረኝ፡፡ በዚህ ዓመት ትምህርታቸውን ሊከታተሉ ወደ ደብረ ብርሃን ዩኒቨርሲቲ ለሚመጡ ተማሪዎች መጽሐፉን እንደሚልክልኝና ሁለተኛ በዚያ ስልክ እንዳልደውል አሳሰበኝ፡፡ በዚህም ሁሉ መሃል ስናደድና የማደርገውን ሳጣ ጓደኛዬ እያየኝ ይገረማል፡፡ የመፍትሔ ሃሳብ ነው የሚለውንም ይሰነዝራል፡፡
ዛሬ ረቡዕ ደግሞ በደብረ ብርሃን ዩኒቨርሲቲ ስለ ልጁ ለማጣራት ሞከርኩ፡፡ አንድ ኮርስ እንደተበላሸበት፣ እንዳልተመረቀ፣ የስነ ምግባር ችግር እንዳለበት ለመረዳት ችያለሁ፡፡ ዩኒቨርሲቲውም አስፈላጊውን ክትትል እንደሚያደርግልኝና ልጁ ሲመጣ መረጃ እንደሚሰጠኝ ተነግሮኛል፡፡ ያኔም ልጁን አግኝቼ መጽሐፌን እንደሚመልስልኝ ባለሙሉ ተስፋ ነኝ፡፡
ከምሳ ሰዓት በኋላም ወደ ራስ አበበ አረጋይ ቤተመጻሕፍት ጎራ ብዬ ልጁ የተከራየውን መጽሐፍ ለማጣራት ሞከርኩ፡፡ ‹‹የጥንታዊቷ ኢትዮጵያ ታሪክ›› የሚል የመሪራስ አማን በላይ መጽሐፍ ነው፡፡ ዋጋው 172 ብር ይላል፡፡ ልጁ ትልቁንና ተፈላጊውን መጽሐፍ መርጦ መውሰዱን ተገነዘብኩ፡፡ ይህንንም መራራ እውነት ከዩኒቨርሲቲ ከቃረምኩት መረጃ ጋር አያይዤ ለናቱ ደውዬ ነገርኳቸው፡፡ የእናት ጣጣ!
መልሼ ልደውል ብለው እናት ብዙ ነገር ነገሩኝ፡፡ በልጃቸው እንደሚተማመኑና እንደተመረቀ፣ ጥሩ ጸባይ እንዳለው፣ ለጋስ እንደሆነ ወዘተ አስረዱኝ፡፡ ከአስር በላይ ደቂቃ ተነጋግረናል፡፡ ልጃቸውን እንርተወው፣ ገንዘቤ እንደሚላክልኝ ወዘተ ነገሩኝ፡፡ እስኪ እናያለን ብያለሁ፡፡ ትንሽ አስፈራርተውኛል፡፡ ቢሆንም ንብረቴ እስኪመለስ ወደኋላ የምል አይመስለኝም፡፡
ይቀጥላል፡፡ 
ከጽሑፉ በኋላ
ዩኒቨርስቲውን አሁን ጠየኩ። "የዲፓርትመንቱ፣ የወደቀበት ኮርስ፣ ያለመመረቁ ጉዳይ፣ የሠጠንህ መረጃ ሁሉ ልክ ነው። 101 ፐርሰንት እርግጠኛ ነን። ተማሪያችን ነው። በሁለተኛው ሲሚስተር ተደብቆ መጥቶ ኮርሱን ሊወስድ ነው ተመርቄያለሁ ያለው።" ብለውኛል።

ደብረ ጥበብ የቴአትርና የሥነጽሑፍ ክበብ

ነሐሴ 27 2010 እሁድ ነበር የዋለው፡፡ በኃይለማርያም ማሞ መሰናዶ ትምህርት ቤት ስምንት ሰዓት ላይ ተገኝቻለሁ፡፡ ምክንያቴም ደብረ ጥበብ የቴአትርና የሥነጽሑፍ ክበብ ያደረገልኝ ጥሪ ሲሆን ከዝግጅቱ ግማሽ ሠዓት ቀድሜ የሄድኩትም የተማርኩበትን ትምህርት ቤት ለመጎብኘት ነበር፡፡ ትምህርት ቤቱን ጎብኝቼ ያልኩትን ነገር በሌላ ጽሑፌ ያገኙታል፡፡

በሰዓቱ ያልተጀመረው ስብሰባ ጥሩ ምልከታዎችን ለማድረግ ስላስቻለኝ አላማረርኩም፡፡ ከሌላው የከተማችን ክፍል አንጻር በግቢው አጫጭር ህንጻዎች ስላሉ ሰማይ ጥርት ብሎ የታየኝ ድንቅ ትዕይንት ስለነበር ላንዱ የደብረ ጥበብ አባል አሳይቼዋለሁ፡፡ አንደኛው አባላቸው በደብረብርሃኑ የአቡነ ጎርጎሪዮስ ትምህርት ቤት ዳንዴው ጨቡዴ የተባለውን ቴአትር ላሰራ እንደሄድኩ እንደሚያውቀኝ ነገረኝ፡፡ ያኔ ተዋናይም ሳይሆን አይቀርም፡፡ የምንሰራት እያንዳንዷ ስራ በሰዎች ልብ ውስጥ ምን ያህል ተቀርጻ እንደምትቀር አየሁ፡፡ የዛሬዋም እንደዚሁ፡፡

ምክክራችን በትልቁ አዳራሽ ተጀመረ፡፡ እርግቦች የሚሯሯጡበት አዳራሽ ጸጥታው ርጋታን አላብሶታል፡፡ የክበቡ አባላትና በጥበብ ዙሪያ የሚሰሩ የከተማዋ ሰዎች ተገኝተዋል፡፡ የዕለቱ ስብሰባ ሃሳብ የመጣው አብረን እንስራ ብሎ በጠየቃቸው በመምህር ሃይማኖት እንደሆነ ተነግሮናል፡፡ ስለ ክበቡ አንዳንድ ገለጻዎች ተደረጉ፡፡ የ11ኛና የ12ኛ ክፍል ተማሪዎችን መምህራቸው አቶ ክበባባቸው አነሳስተው በ2008 ማህበሩ የተመሰረተ፡፡ ክበቡ በቴአትርና ስነጽሑፍ ላይ ይሰራል፡፡ አምስት የግጥም ምሽቶችን አዘጋጅቷል፡፡ በጎ ስራ ላይ ተሳትፏል፡፡ የስዕል ኤግቢሽንም አሂዷል፡፡ ደብረ ብርሃን ላይ የቴአትር ውድድር አሸናፊ ሲሆን ክልል የመሄድና የመሳተፍ ዕድል አግኝቷል፡፡

ዝናውን ቀድሜ የሰማሁለት ይህ ክበብ ከዝግጅቶቹ ቀድሞ እንደዚህ ምክክር ማድረጉ የሚያሳድገው እንደሚሆን አይጠረጠርም፡፡ በጥበብ ላይ ከሚሰሩ አካላት ጋር ትስስር ለመፍጠር ይፈልጋሉ፡፡ በበኩሌ በትርጉም፣ በስልጠና፣ በትስስርና በቴክኖሎጂ  ላግዝ እንደምችል ቃል ገብቻለሁ፡፡ ከቴአትሩ ሰው አሊሹ ሙሜ ጋር ላስተሳስራቸው ፈለግሁ፡፡ ደብረ ብርሃን እየመጣ አማተሮችን የሚያግዝ ቅን ሰው ስለሆነ እርሱ ነው አእምሮዬ ላይ የመጣልኝ፡፡  ስለራስ አበበ አረጋይ ቤተመጻሕፍትና እየተንገዳገደ ስላለወ የዘወትር ሐሙስ ምሽቱ የስነጽሑፍ ምሽት ገለጻ አደረግሁ፡፡ ከዩኒቨርሲቲው ባህል ማዕከል ጋር ቢገናኙ፣ ገቢ ቢያመነጩና የጽሑፍ እጥረት አለብን ላሉት ራሳቸው ጸሐፊዎችንን ለማግኘት ቢሞክሩ የሚሉ ምክሮችን ለግሻለሁ፡፡ የአደራጃጀት ጉዳይን አስመልክቶ አስፈላጊውን ህጋዊ ነገር እንደፈጸሙ ተረድተናል፡፡

ከክበቡ ጋር በምንሰራው ስራ አስተዋጽኦአችን ምን ሊሆን እንደሚችል፣ አሁን የምንገኝበት ሁኔታ ምን እንደሚመስልና በአጭር ጊዜ ምን ልንሰራ እንደምንችል ጠይቀውን ውይይት አድርገናል፡፡ ሩቅ ያሉትን የክበቡን አባላት እያቀረቡ እንደሚገኙና አንዳንዶቹንም በቴክኖሎጂው እንደሚያገኟቸው ነግረውናል፡፡ ያው የ12ኛ ክፍል ተማሪዎች ትምህርታቸውን ጨርሰው ወደ ዩኒቨርሲቲ ስለገቡ የመበታተን አደጋ አንዣቦባቸው ነበር፡፡ ምን ስነጽሑፋዊ ነገር አላችሁ ብለው ለዕለቱ ባቀረቡት ጥያቄም የተወሰኑ ሰዎች ግጥሞችን አቅርበዋል፡፡ ክበቡን ከትምህርት ቤቱ ጋር የማስተሳሰር ስራም ሊሰሩ ይገባቸዋል ተብሏል፡፡ ለህብረተሰቡ አማራጭ የመዝናኛ መንገድ ስለሆኑ ቢጠናከሩ ብዙ ተስፋ የሚጣልባቸው ናቸው፡፡

‹‹ሰኞ፣ ማክሰኞና ሐሙስ ማታ 11፡30 ጀምሮ በሲኒማ ደብረ ብርሃን ሌላ ስራ ከሌለ በቀር  ስለምንለማመድ ተገኙልን›› ሲሉ ጥሪ አቅርበውላችኋል፡፡ ይህን ውጥን ለጀመሩት ለመምህር ክበባቸው አድናቆቴን በዚህ አጋጣሚ ለመግለጽ እወዳለሁ፡፡ ከክፍል በዘለለ የተማሪዎችን ተሰጥኦ የሚያይና የሚያጎለብት መምህር ብዙም ስለማላይ የእርሳቸው ስራ ይበል የሚያሰኝ ነው፡፡ ትስስር ለመፍጠር የምትፈልጉ ግለሰቦችና ድርጅቶች ብታናግሯቸውና አንድ ደረጃ ከፍ እንዲሉ ብታደርጉ ደስተኞች ናቸው፡፡

በኃይለማርያም ማሞ ትምህርት ቤት ግቢ ከ14 ዓመታት በኋላ

በመዘምር ግርማ

እሁድ ነሐሴ 27 ስብሰባ ስለነበረብኝ ወደ ኃይለማርያም ማሞ ትምህርት ቤት ሄጄ ነበር፡፡ ገና በሩ ጋ እንደደረስኩ ብዙ ትዝታዎች መጡብኝ፡፡ በዚህ ትምህርት ቤት ከ1993 እስከ 1996 የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቴን እንደመማሬ ትዝታ መኖሩ ግድ ይላል፡፡

በሩ ያው ነው፡፡ መማሪያ ክፍሎቹም ያው ናቸው፡፡ የተቀየረው ጥበቃው ነው፡፡ ወዴት እንደምሄድ የጠየቀኝ ጥበቃ ከዱሮዎቹ አንዱ ሳይሆን ከእኔ በዕድሜ የሚያንስ ወጣት ነው፡፡ የበፊቶቹ የት እንደሄዱ ብጠይቀው ትልቀኛው ሱቅ ከፍተው ሃብታም እንደሆኑ ነገረኝ፡፡ ስለበፊቱ የትምህርት ቤት ትዝታዬ ነገርኩት፡፡ ዘበኞቹ ከተማሪዎችና ተማሪ ሳይሆኑ ከሚመጡ ጋር ያደርጉት የነበረውን ግብ ግብ ነገርኩት፡፡ እሱም በአሁኑ ወቅት መምህርም ሆነ ጥበቃ ተማሪን እንደማይደበድብና ዘመኑ እንደተቀየረ አወጋልኝ፡፡ አብዛኞቹ መምህራን እንደለቀቁ ወይንም በጡረታ እንደተገለሉና የአሁኖቹ ማስተርስ እንዳላቸው ተረዳሁ፡፡

በዕለቱ ይካሄዳል የተባለው ስብሰባ እስኪጀምር ድረስ ግቢውን ዘወር ዘወር ብዬ እንድቃኝ ስለተፈቀደልኝ ወደ ውስጥ ዘለቅሁ፡፡ እነዚያ ከበሩ እስከ ሰልፍ መሰለፊያው የነበሩት ትልልቅ ጽዶች አሁን የሉም፡፡ አለመኖራቸውም ትምህርት ቤቱን ግርማ ሞገስ የነፈገው ይመስላል፡፡ ቤተመጻሕፍቱን፣ የአስተዳደር ህንጻዎቹንና የተለያዩ ወርክሾች የነበሩበትን አልፌ ወደ ውስጥ አቀናሁ፡፡

የኢጣሊያ ቅሪቶች በትምህርት ቤታችን በሽበሽ ናቸው፡፡ ከበሩ እንደገባን በስተግራ ከተጠረቡ ጣውላ መሳይ ግንዶች የተሰራው ሰፊና ትልቅ የውኃ በርሜሎች ማስቀመጫ ማማ አለ፡፡ የመምህራን በረፍት ሰዓት ማረፊያ ከሆነው ስፍራ ጎን ማለት ነው፡፡ ሃያ አምስት በርሜሎችን ይዟል፡፡ በኢጣሊያውያን የተሰራ ይመስለኛል፡፡ አሁን ከጎኑ ሁለት ትልልቅ ጥቋቁር የውኃ ታንከሮች ቢኖሩም የዱሮዎቹም በርሜሎች ስራቸውን ያቆሙ አይመስለኝም፡፡ ውሃ ስለሚያንጠባጥቡ፡፡

በዚሁ በስተቀኝ ያለው አሁን የአይቲ ማስተማሪያና የጂኦግራፊና የሌሎችም ትምህርት ክፍሎች ያሉበት የባንዲራው መስቀያ ጋ ያለውም ህንጻ አለ፡፡ በመሃሉ መግቢያ ያለውና ስትገቡ መካከል ላይ አነስተኛ ግቢ የምትመስልና ሰማዩን የምታሳይ ቦታ ያለችውን ማለቴ ነው፡፡ ሚኒ ሚዲያም እዚያው ነበር፡፡ ከዚህ ቀጥሎ ያለው አዳራሹ ነው፡፡ ቀለመሙ ቢለቅም ውበቱና ግርማ ሞገሱ አሁንም አልተለየውም፡፡ ወደ ውስጡ ዘልቄ የሚያምረውን ጣራውን፣ መድረኩን፣ መስኮቶቹንና ወለሉን አይቼ ትውስታ በትውስታ ሆንኩ፡፡ በድራማ ክበብ በዓይነስውሩ የአማርኛ መምህር ክንፈ አስተባባሪነት አንዳንድ ስራዎችን ሰርተንበታል፡፡ መድረኩም ላይ በተዋናይነት ብቅ ብዬ ነበር፡፡

ከዚህ ህንጻ ቀጥሎ ከበሩ እንደገባን ፊትለፊት ያለውን ባለ ምድር ቤት መማሪያ ክፍል ቃኘሁ፡፡ አሁን መምህራን ኮሌጁ ስለጠበበ የክረምት ትምህርት እያስተማሩበት ስለሆነ አንዳንድ በየበሩ ላይ የተለጠፉ የዲፓርትመንትና ሴክሽን ስያሜዎች፣ በየሰሌዳው ላይ የተጻፉ ጽሑፎችም አሉበት፡፡ ስጀምር እንዳልኩት ዕለቱ እሁድ ስለሆነ ግን ግቢው የተወረረ መስሏል፡፡ ጸጥታው ያስፈራችኋል፡፡  ይባላ ይመስላል፡፡

ከዚህ ህንጻ ቀጥሎ ያሉትና ከአዳራሹ ፊት ለፊት የሚገኙት ክፍሎችም አሉ፡፡ እነዚህን ክፍሎች ሳስብ ብዙ ጊዜ የሚመጣብኝ ትዝታ አለ፡፡ ይኸውም ከክፍሎቹ ግንብ ላይ የተሳሉት ሦስቱ ሥዕሎች ናቸው፡፡ ሥዕሎቹ ሲሳሉም እዚያው ነበርን፡፡ እንዲያውም ሠዓሊው ወጣት ከትምህርት ቤቱ ጋር በክፍያ ሳይስማማ ቀርቶ ቀለም ረጭቶባቸው ነበር፡፡ በኋላ ተስማምተው አስተካክሎ አስረክቧል፡፡ እኔ ከትምህርት ቤታችንም ልጆች ሆነ ከሌሎች ሰዎች ጋር ስወያይ የማነሳው ስለነዚህ ሥዕሎች ነው፡፡ ሦስቱ ሥዕሎች የሦስት የኢትዮጵያ ንጉሠነገሥታት ናቸው፡፡ የአጼ ቴዎድሮስ፣ የአጼ ዮሐንስና የአጼ ምኒልክ፡፡ በሸዋ እምብርት፣ በደብረ ብርሃን፣ ሦስቱንም ነገሥታታችንን እኩል እንድንወድና እንድናከብር ይህ መደረጉ በጣም ያስደስተኛል፡፡ ሥዕሎቹ ይሳሉ የሚለውን ሃሳብ ያነሳው ሰው መከበር አለበት፡፡ ትርጉሙ ከምንም በላይ ነውና፡፡

ከነዚህ ክፍሎች አጠገብ ጥጋቱ ላይ ሻይ ቤት ነገር አለች፡፡ ጽዶች ተተክለውና ቅርንጫፎቻቸው ተያይዘው የተሰራች ናት፡፡ ከክፍሎቹ ጀርባ እንደምታውቁት የስፖርት ሜዳችን አለ፡፡ በስፖርት ክፍለጊዜ ቅርጫት ኳስ ስጫወት ኳሷን ረግጫት የወደኩበት አስቂኝ ገጠመኝ አለኝ፡፡

ከኳስ ሜዳው ማዶ ላይ ከግንብ አጥሩ ስር ባለአንድ ፎቅ ህንጻ እየተሰራ ግንባታውም እየተጠናቀቀ ነው፡፡ ቤተመጻሕፍት እንደሆነ ሰማሁ፡፡ ሳይቤሪያ የሚባለውም ከሜዳው ወደታች ያለው ኮሪደር አለ፡፡ አስረኛ ክፍልን የተማርኩት እዚያ ነው፡፡ ዘጠነኛን፣ አስራ አንደኛንና አስራ ሁለተኛን ግን ከሜዳው ወደላይ ባሉት ክፍሎች ተምሬያለሁ፡፡

ከሜዳው ወደታች ባለው ወደ መምህራን ኮሌጅ አጥር በሚወስደው ለምለም ቦታ የእረፍት ጊዜያችንን እናሳልፍ ነበር፡፡ ሙስሊም ተማሪዎች ለረመዳን ጾም ሲሰግዱ አይተን ገርሞናል፡፡ ክርስቲያን ብቻ ካለበት የገጠር መንደር እንደመምጣታችን ብንገረም አይደንቅም፡፡ ሙስሊሞቹ ልጆች ራሱ ስንገረም ይስቁ ነበር፡፡ የኛ ክፍሎቹ በሽርና አብዱም አሉበት፡፡

እንዳልኳችሁ በጉብኝቴ ወቅት በትምህርት ቤቱ ውስጥ ፍጹም ጸጥታ ሰፍኖ ቤተክርስቲያን የመሰለ ተመስጦ የሚያመጣና የሚያስተክዝ ሁኔታ ነበር፡፡ እንባ እንባ አለኝ፡፡ ወደ መሰለፊያው ቦታ ልመልሳችሁ፡፡ እዚያ ሄጄ ቁጭ አልኩ፡፡ በትዝታ ባህር ሰመጥኩላችሁ፡፡: ብዙ ትውስታዎች ያሉን የአንድ ክፍል ተማሪዎች አንድ ላይ ሆነን እዚህ ቦታ ብንገናኝ ምን እንደሚከሰት አስቡ፡፡ እዚህ ስንመጣ የየራሳችን በርካታ ትዝታዎች ስላሉን መነጋገር እንኳን የምንችል አይመስለኝም፡፡ እስኪ ራሴን ላዳምጥበት የምንል ይመስለኛል፡፡ ያኔ ያሳለፍነውን እናስባለን፡፡ እንደሚከተለው፡-

ጥበቃዎቹን፡- በሰውነታቸው ግዙፍ የሆኑትን የሚያስፈራ ፊት ያላቸውን ጥበቃ አስቡ፡፡ እንኳን ተቆጥተው ይቅርና ወደእናንተ እያዩ ከሆነ እጢያችሁ ዱብ ይላል፡፡ ዩኒፎርም ለብሰው ትምህርት ቤት እየገቡ የሚያስቸግሩት ወጣቶች እሳቸው ሲደርሱባቸው በመምህራን ኮሌጅ የግንብ አጥር ላይ እንደ ዝንጀሮ ሲሮጡ እሳቸው በድንጋይ ሲያሳድዱ አይተናል፡፡ በግንቡ ላይ መዝለል አይደለም፡፡ ዝም ብሎ ግንቡን እየረገጡ መሮጥ እንጂ፡፡

ጠያይሞቹን ጥበቃዎችም እናስታውሳለን፡፡ ሁሉም ግን ተፈሪ ነበሩ፡፡ ባይፈሩ ይከበራሉ፡፡ አንድ ቀን ያረፈደ ሰው ያወቀዋል የነሱን ነገር፡፡ ግንብ ዘሎ ለመውጣት ወይም ለመግባት የሞከረም እንዲሁ፡፡ የሆነ ወቅት ትምህርት ቤቱ በሞገደኝነት ይታወቅ ነበር፡፡ በተማሪዎቹ ማለት ነው፡፡ ለዚያም ይሆናል ጥበቃዎቹ ጠንከር ያሉት፡፡

አስተማሪዎቻችንን እናስታውሳለን፡፡ ከሁሉም በላይ ወደማይቀርበት የሄዱትን መምህር ባልከውን የአማርኛ መምህራችንን፡፡ ነፍስ ይማር ብለናል፡፡

ከአስራ አንደኛና አስራ ሁለተኛ

መምህር በላይ ጂኦግራፊ፣ አማረ ታሪክ፣ መኮንን ሲቪክስ፣ ጫኔ ሒሳብ፣ ሙላት ሒሳብ፣ ምንይሉ ስፖርት፣ ሙላት እንግሊዝኛ (ሁለት ናቸው)፣ (ኢኮኖሚክስ፣ ሲቪክስ፣ አይቲና ቢዝነስ መምህራን ስማቸውን የረሳኋቸው)፣ አብርሃም እንግሊዝኛ፣ አብርሃም ጂኦግራፊ፣ ወዘተ

ከዘጠኝና ዐሥር

በኃይሉ ታሪክ፣ በርሔ ኬሚስትሪ፣ ሙላት እንግሊዝኛ (ቀዩ)፣ አማሪ ጂኦግራፊ፣ ስንቅነሽ አማርኛ፣ ዝናቡ ኬሚስትሪ (ነፍስ ይማር)፣ ግሩም ፊዚክስ፣ ምንይሉ ሒሰብ፣ ወንድሙ እንግሊዝኛ፣ ሲቪክስ በትረ፣ ኃይለሚካኤል ቦንጋ ባዮሎጂ፣ ሂሳብ ረጅሙ መምህር፣ ግዑሽ ኬሚስትሪ፣ ሰይድ እንግሊዝኛ፣ ወዘተ፡፡ መምህራን የተለያየ ብሔርና ኃይማኖት ያላቸው፣ ከልዩ ልዩ ቦታዎች የመጡና በብዙ ነገር ውስጥ ያለፉ እንደሆኑ መገንዘብ ይቻላል፡፡ ይህች ሃገር የተማሩትን ልጆቿን መጀመሪያ ፋሺስት ጣሊያን፣ በኋላ አብዮትና የእርስ በርስ ጦርነቶች በልተውባታል፡፡ በዚህም ምክንያት ታዳጊ ልጆቿ ያለ አይዞህ ባይ ታላቅ ወንድምና እህት እንዲያድጉና የድህነትና ድንቁርና ሰንሰለቱ እስካሁን እንዲቀጥል ግድ ብሏል፡፡ እነሆ ከዚያ ሁሉ መከራ የተረፉት ታላላቆቻችን እኛን ለማስተማር በቁ፡፡ ከብዙ ሚሊዮን ኢትዮጵያውያንም ውሰጥ እኛ ዕድለኞች ነን ማለት ይቻላል፡፡  

መምህር ተፈራ ጋሻው፡- አስረኛና አስራ አንደኛ ክፍል አማርኛ ያስተማሩን መምህር ተፈራ ጋሻው በጣም የምንወዳቸው መምህራችን ናቸው፡፡ አሁንም ደብረ ብርሃን ላይ እንደሚኖሩ ሰምቼ ላገኛቸው ቀጠሮ ይዣለሁ፡፡ ዘጠነኛ ክፍል ከገጠመን የምዝገባ ችግር አንስቶ እስከመጨረሻው ይተባበሩንና በስነምግባር ያንጹን የነበሩ ናቸው፡፡

ርዕሳነ መምህራን አባዲና ካሳና ገብረመድህን ይታወሱኛል፡፡ አብርሃም አማራ ልማት ማህበር ገብቷል ብለውኝ ነበር፡፡ ጋሽ ደመላሽ ጠባሴ ቪክትሪ ኮሌጅ ስለሆኑ አብረን ነን፡፡

ተማሪዎቹም አይረሱም፡፡ 12ኛ ክፍል ሆነን የክፍላችን ቀልደኛው ልጅ ብርሃኑ መኮንን፣ የአስተማሪያችን ልጅ ሜሮን ምንይሉ፣ ጎበዟ ሙስሊሟ ልጅ፣ ጎበዙ ልጅ መዓዛ ወዘተ፡፡ ከፍተኛ ውጤት በማምጣት የሚታወቁም ነበሩ፡፡ የሞጃው ተወላጅ የሸዋሉል፣ ሐውለት፣ ዓለም ሰለጠነ ወዘተ ስማቸው ሲጠራ እንሰማለን፡፡ አብዛኛው ተማሪ ከሰሜን ሸዋ ወረዳዎ የሚመጣና በስንቅ የሚማር እንደነበር ልብ ይሏል፡፡ ይሁን እንጂ በሃገሪቱ በነበረው የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት አለመስፋፋት ችግር ብዙ ጎበዝ ልጆች በትምህርታቸው ሳይገፉ እንደቀሩ ይታወቃል፡፡ በተቻለ መጠን እነሱንም እያፈላለጉ የት እንደደረሱ መረዳት ያስፈልጋል፡፡

አስተዳደሮቹንስ ማን ይረሳል! ቤተመጻሕፍት፣ ጸሐፊዎች፣ አባዢዎች ሁሉ ስለተረባረቡ ነው ትምህርት ቤቱ በእግሩ መቆም የቻለው፡፡ የተማሪ ህብረት ፕሬዚዳንቶች - የማይረሳውን ኃይሌ ገብረሥላሴን አስታውሱ፡፡ በኛ ጊዜ ፕሬዚዳንቱ ሙሉጌታ ታደሰ ነበር መሰለኝ የኛ ክፍል ልጅ፡፡

የትምህርቱን ጥራት አስመልክቶ በኛ ድክመት ካልሆነ በትምህርት ቤቱ ድክመት ምንም የመጣ ችግር የለም፡፡ በተቻለው መጠን አስተምሮናል፡፡ የዩኒቨርሲቲ እንጂ የሁለተኛ ደረጃ የማይመስል ጥራት ነበረው፡፡ ምን አልባት በአንዳንድ ትምህርቶች ላይ ከታች ክፍል ጥሩ መሰረት የሌለን ልጆች ተቸጋግረን ይሆናል፡፡

በተማርንባቸው ወቅቶች የነበሩትን ክስተቶች፣ ጥፋቱን፣ ልማቱን፣ ቤተመጻሕፍቱን ወዘተ ማስታወስ ቻልኩ፡፡ እናንተም እስኪ አስታውሱ፡፡

ያ ቀይ ዩኒፎርም የለበሰ እልፍ አእላፍ ተማሪ ጠዋት ሠዓት እንዳይረፍድበት በብርድ ሲሯሯጥ፣ ትምህርቱን በትጋት ሲከታተል፣ ረፍት ሲወጣ፣ ለምሳ ሲለቀቅ… ብቻ ሁሉም ታሪክ ነው፡፡ እኔ ዛሬ ለአንድ ሰዓት እንኳን እዚህ ትምህርት ቤት አልቆይም፡፡ ጓደኞቼ፣ አስተማሪዎቼ፣ በትምህርት ቤቱ ምክንያት የማውቃቸው ሁሉ በየስፍራው፣ በየወረዳው፣ በሃገሪቱ የተለያዩ ክፍሎች እንዲሁም ዓለም ዙሪያ ተበትነዋል፡፡ በሕይወት የሌሉም አሉ፡፡  እንባ በዓይኔ ሞላ፡፡

እኔና ጓደኞቼ እዚህ ብንገናኝ ከዚያ ወዲህ ስላጣን ስላተረፍነው ነገርም እናወጣ እናወርዳለን፡፡ ሕይወት ምን አተረፈችልን? ምን አጎደለችብን?

ሁላችሁም በተቻላችሁ መጠን ትምህርት ቤቶቻችሁን ጎብኙ፡፡ ከአንደኛ ደረጃ ጀምሮ የተማራችሁባቸውን፡፡ የምታዩትንና የሚሰማችሁን ጻፉልን፡፡

‹‹Pax et Bonum!››

ይህን በትልቁ አዳራሽ ላይ የተጻፈውን ጽሑፍ ወደ ማስታወሻ ደብተሬ ገለበጥኩ፡፡ ትርጉሙንም ከኢንተርኔት ፈለግሁ፡፡ ‹‹Peace and Goodness be with you›› የሚልና ከካቶሊክ ቤተክርሰቲያን ጋር የሚገናኝ እንደሆነ ተረዳሁ፡፡ ‹‹ሰላምና መልካምነት ከእናንተ ጋር ይሁኑ›› የሚል ትርጉምም ሰጠኝ፡፡ 

የነባር ህንጻዎች ጣራ ካማርጀቱ በስተቀር ግንባቸውና አሰራራቸው ጥሩ ነው፡፡ ቅርስም ይሆናል፡፡ የኢጣሊያ ቆይታ በኢትዮጵያ ይጠና ወይም ይታይ ቢባል ትምህርት ቤቱ አንድ መነሻ ነው፡፡ እዚያ ግቢ የነበሩትን የፋሺስት ወታደሮች ብዛትና ዲሲፕሊን ከብላታ ደምሴ ወርቃገኘሁ መጽሐፍ አንብቤያለሁ፡፡

የዚያኔዎቹ ኢጣሊያውያን የሚጠጡት፣ የሚበሉት፣ የሚለብሱት፣ የሚያደርጉት ሁሉ በስርዓት እንደሆነ ከግቢው ሁኔታና ወታደራዊ ደንብ ምን እንደሚመስል ከምንሰማው መገመት ይቻላል፡፡ ያንን ፍላጎታቸውን የሚያሟሉበት ግቢ ይህ ነበር፡፡ አርበኛና እንግሊዝ ሲያሶጧቸው ሰልፍ አሳምረውና አንገታቸውን ደፍተው ‹‹ይሁና!›› እያሉ ነበር፡፡ ያ እነሱ የጀመሩት ስልጣኔ አሁን ስር ሰደደ ወይስ በዚያው ጠፋ? በእነሱ እግር በአርበኛው ልጅ ኃይለማርያም ማሞ የሰየምነው ትምህርት ቤት ያመጣውስ ውጤት እንዴት ይመዘናል? ባላምባራስ አበራ ሠይፈ ያሉኝን እነሆ ‹‹ያንቺ አያቶች ምድር ሰጋጥ የጃንሆይ የግላቸው ርስት ነበር፤ ከርስቱም የሚያገኙትን ለኃይለማርያም ማሞ አዳሪ ትምህርት ቤት ይሰጡ ነበር፡፡››  

የመሰናበቻ ሃሳብ

ትምህርት ቤታችንን ዘወር ብለን ማየት አንዳለብን ግልጽ ነው፡፡ ስለሆነም አንድ ነገር ታይቶኛል፡፡ የነባር ህንጻዎቹ ጣሪያዎች በሸክላ ጣሪያ ቢቀየሩ ምን ይመስላችኋል? አንዳንድ ያሰብኳቸው ነገሮች አሉ፡፡ በዚህ ላይ መስራት የሚፈልግ ሊያናግረኝ ይችላል፡፡

አመሰግናለሁ፡፡