ኃይለሥላሴ፣ አፍሪካዊው ንጉሥ ሲታወሱ

 

ኃይለሥላሴ፣ አፍሪካዊው ንጉሥ ሲታወሱ

በዶክተር ጥበበ እሸቴ ተጽፎ

በዳግማዊ ውቤ የተተረጎመ

 

የአስደሳችና አናዳጅ ሃሳቦች ማስታወሻ - በመዘምር ግርማ

 

ለዚህ መጽሐፍ የተሰጡት አስተያየቶች እንደሚያመለክቱት በአፄ ኃይለሥላሴ ላይ ሚዛናዊነታቸው የሚያጠራጥር መጻሕፍት በዝተዋል፡፡ ደራሲው በንጉሠ ነገሥቱ ዘመን እንደኖረ፣ እንደተማረና እንዲያውም እንደተቃወማቸው ሰው ያሳዩትን ተቃውሞ ቆም ብለው የገመገሙና የኃይለሥላሴን አስተዋጽኦ ዘግይተው እንደተገነዘቡ ሆነው ቀርበዋል፤ በግላቸውም ሆነ በአስተያየት ሰጪዎቹ ዕይታ፡፡

ልጅነታቸውና እድገታቸው በእናት ሞት፣ በሞግዚቶችና በውጪ መምህራን በማደግ፣ በኋላም በአባታቸው ሞት ከባድ የነበረ ሲሆን፤ በልዩ ልዩ ምልክቶች ኢትዮጵያን የመምራቱ ኃላፊነት እጃቸው አንደሚገባ ቀድሞውኑ ያውቁ ነበር ስለሚባል በለጋ ዕድሜያቸው ከተሰየሙባቸው የሥልጣን ቦታዎችም ሆነ ከምኒልክ እልፍኝ የአስተዳደር ትምህርት ቀስመዋል፡፡

ስብዕናቸው፣ የሕይወት ዘዬአቸውና እምነታቸው በልዩ ልዩ የታቀደባቸውም ሆነ ያልታቀደባቸው አጋጣሚዎች የተሳሉ ነበሩ፡፡ በልጅነታቸውና ወጣትነታቸው ከነበሩት ሰዎች ቀድመው አገራቸውን በዘመናዊነት ጎዳና ለመምራት ጥረዋል፡፡ አንባቢ፣ ፋሽን ተከታይ፣ እንስሳትን ወዳጅ፣ ዓለም አቀፉን የፖለቲካ ስዕል ተመልካች ናቸው፡፡  

‹‹ኢትዮጵያን ወደ ታላቅ መዳረሻዋ ለመምራት በሚያስችል የተልዕኮ ስሜት ራሳቸውን ብቁ በማድረግ፣ ኢትዮጵያን ለምዕራቡ ዓለም አስተሳሰቦች በማስተዋወቅ፣ ከሞዴሎቹን መካከል የተመረጡን ብቻ በመቀበልና ሌላ ቀጥተኛ እርምጃ በመውሰድ፣ ዕድገትን ለማምጣት ፈልገው ነበር›› ይሏቸዋል ደራሲው መሪው በወጣትነታቸው የወሰዷቸውን እርምጃዎች በማሳየት፡፡ የአውሮፓ ጉዞን፣ የሕገመንግሥት አዋጅን፣ የትምህርት መስፋፋትን፣ አስተዳደሩን ማዘመንንና የሊግ ኦፍ ኔሽንስ መስራች አባል መሆናቸውን የመሳሰሉትን እርምጃዎችም ጠቃቅሰዋል፡፡

በዘውድ በዓል በዓለሲመት ንግሥተነገሥታት ዘውዲቱን ዘወር በማድረግ የንጉሠ ነገሥትነቱን መንበር የጨበጡት ተፈሪ ከዘልማዳዊው የአስተደደር ተከታዮችና አራማጆች ፈተናዎች ቢገጥሟቸውም በጥበብ አልፈዋቸዋል፤ የልጅ ኢያሱን መንበር በዘዴ እንዳፈረሱት ሁሉ፡፡ የኢጣሊያ ወረራ በስልጣኔ ጎዳናቸው ላይ የተጋረጠ መሰናክል ነበር፡፡ ውድመትን፣ ስደትንና እንግልትን ያስከተለው ይህ ወረራ ንጉሠነገሥቱን በእጅጉ የፈተነ ነበር፡፡ የጄኔቭ ንግግራቸውና የአንግሊዝ የችግር ኑሯቸው ተጠቃሽ ትውስታዎች ናቸው፡፡ የዓለም የፖለቲካ አካሄድ መለወጥና በኋላ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት መነሳት ምክንያት የአላይድ አገሮች ድጋፍ ከአርበኞቻቸው ጋር አገራቸውን ነጻ እንዲያወጡ ለመዝመት አስችሏቸዋል፡፡ በጣሊያን እግር የገባውን እንግሊዝን ማስወጣትና ወደ አሜሪካ መጠጋት ቀጣዩ እርምጃቸው ነበር፡፡

ዘመናዊ ትምህርትን በጥንቃቄ እስከ ዩኒቨርሲቲ ድረስ አስፋፍተዋል፡፡ በትምህርት አስተዳደር መሪነትና መምህርነት የመጡት የዉጪ ዜጎች በጥንቃቄ እንዲሰሩ ማሳሰቢያዎች ቢሰጧቸውም ትምህርቱ ፖለቲካዊ ሃሳቦችን የማያስተናግድ በመሆኑ፣ ከአገርበቀል ዕውቀት ጋር ባለመያያዙና በልዩ ልዩ ምክንያቶች የተቃውሞ ሃሳቦች ስር እየሰደዱ ሄዱ፡፡ ክርስትናና ምዕራባውያን ሚሲዮናውያንን ንጉሡነገሥቱ የያዙበት መንፈስ የመስቀሉ ኃይማኖቶች በሚል እያባበሉ የመጠቀምና አገሪቱን የማልማት ሃሳብ የራሱ የሆነ ጦስ አስከትሏል፡፡ ፈረንጆቹ የተገኘችዋን አጋጣሚ ሁሉ የአገሩቱን መሰረት ለመነቅነቅ ተጠቅመዋል፡፡ የሚገዳደራቸው የተደራጀ አገርበቀል ፍልስፍናም አልነበረም፡፡

የንጉሠነገሥቱን ዓለማቀፋዊ ተሰሚነት አስልክቶ መጽሐፉ ጥሩ ሽፋን የሰጠው ሲሆን፤ የአውሮፓ፣ የአሜሪካ፣ የእስያና የካሪቢያን ጉዞዎቻቸውና ያላቸው ጠቀሜታ ተጠቅሷል፡፡ የራስ ተፈሪያን እንቅስቃሴ፣ የጥቁር ህዝቦች አንድነት፣ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት ምስረታ፣ የዲፕሎማሲና የሽምግልና ስራዎች፣ የሰላም ማስከበር ዘመቻዎች ያላቸው ሚና ተነስቷል፡፡

ዘመናዊ ትምህርትና ዘመናዊነትን የሚደግፉት ንጉሠነገሥቱ በዚሁ ዘመናዊነትን መያዝና መምራት ባለመቻላቸው የገቡበት የመጨረሻው መጀመሪያ ምዕራፍ አሳዛኝ ፍጻሜዎች ነበሩት፡፡ ማህበራዊ ባህል በሚቀያየርበት ሁኔታ ተገቢውን ምላሽ በተገቢው ጊዜ አላቀረቡም፡፡ ሥልጣናቸውን መጠበቅ፣ የአማካሪዎችን ምክር አለመቀበል፣ ለውጦን ለማንበብ አለመቻልና ለኢትዮጵያ የእርሳቸው መፍትሔ ብቻ እንደሚጠቅም ማሰባቸው ችግሮችን አባብሷል፡፡ በ1953ቱ የታህሳስ ግርግር የጀመረው የቁልቁለት ጉዞ በ1966 ፍጻሜውን ሲያደርግ ይህ ነው የሚባል እርምጃ አለመውሰዳቸው ለእርሳቸው፣ ለዘውዳዊ ስርዓቱም ሆነ ለሚመኛት ዓይነት ኢትዮጵያ ፍጻሜ ምክንያት ሆኗል፡፡ በአጭሩ የቀረበ፣ ሰፊ ዋቢ መጻሕፍትን ያካተተና ወደ ንጉሠነገሥቱ ሰፊ ታሪክ ጥሩ መግቢያ ሊባል የሚችለውን ይህን መጽሐፍ እንዳገኘሁት ግማሽ ድረስ አንቤው ነበር፡፡ በኋላ በተረጋጋ ሁኔታ ላንብበው ብዬ ተመልሼ አነበበብኩት፡፡ ድብልቅልቅ ስሜት አምጥቶብኛል፡፡ እንደማንኛውም የታሪክ መጽሐፍ ሊሆን ቢችልም በአያያዝ ጉድለት አገሪቱ ላይ የተከሰተውን ነገር ስላስታወሰኝ መጨረሻ ላይ የትካዜ ስሜት ተሰምቶኛል፡፡

ከማስታወሻ ደብተሬ

መዘምር ግርማ

ከደብረብርሃን ወደ አዲስ አበባ ስንሄድ ጎን ለጎን ተቀምጠናል፡፡ ሰንዳፋ ላይ በድንገት ንግግር ጀመርን፡፡

‹‹እንዴት ይፈጥናል በእናትሽ!››

‹‹በጣም! አነሳሳችንም በጠዋት ነው፡፡››

‹‹እያነበብክ ስለነበረ እንዳልረብሽህ ብዬ ነው እስካሁን ያላወወራሁህ፡፡››

ዋና ዋናዎቹ ስንተዋወቅ የነገረችኝ መረጃዎች እነዚህ ናቸው፡፡

የመጣችው - ሲያትል፣ ዋሽንግተን፡፡

የኖረችው - ለሁለት አስርት ዓመታት፡፡

አጠቃላይ ሕይወቷ ላይ ያላት ዕይታ - አስደሳች የሚባል ይመስላት ነበር፡፡

ስራ - ነርስ፡፡

በኢትዮጵያ የነበራት ስራ - ሜዲካል ዶክተር፡፡

‹‹ከዶክተር ወደ ነርስ ግን ትንሽ አይከብድም?››

‹‹አይ አንተ! ሰው እኮ ለመለወጥ የማይገባበት የለም፡፡››

እዚያ በነርስነት ስትሰራ ጥሩ ገቢ ታገኝ ነበር፡፡ አንድ ቀን ወደ ሆስፒታላቸው የመጡ ታካሚ የሚያነቡትን መጽሐፍ አይታ ስለምን ይሆን ብላ ጓጉታ ጉግል አደረገች፡፡ እንደ አንዳንድ የየዛሬ ሽማግሌ የኢህአፓ ዘመን ወጣት አንባብያን ልማድ በጋዜጣ ቢሸፍኑት ኖሮ ርዕሱን ማየት አትችልም ነበር፡፡ እንኳንም አልሸፈኑት! ርዕሱ ‹‹The 7 Habits of Highly Effective People›› ነው፡፡ ጨርሳ አነበበችው፡፡ በሕይወት ሀዲድ ቆም እንድትል አስገደዳት፡፡

‹‹የሕይወቴን ዓላማ እንድከልስ አስቻለኝ፡፡ ይሁን እንጂ ደግሜ ማንበብ እንዳለብኝ ገባኝ፡፡ ደግሜ ሳነበው ጉግል ሳደርግ ወርክ ቡክም እንደነበረው ተረዳሁ፡፡ ያንን ገዝቼ እየጻፍኩበት አነበብኩት፡፡ ወደ ውስጤ ማስገባት ቻልኩ፡፡  በጣም ስለተመቸኝ ስልጠናውንም እወስዳለሁ ብዬ ነበር፡፡ ሃሳቡ ገብቶኛል ብዬ ስላሰብኩ ግን ተውኩት፡፡ በነገራችን ላይ እስካሁን ካላነበብከው ብታነበው ጥሩ ነው፡፡››

‹‹አንብቤዋለሁ፤ ቀጥይ፡፡››

‹‹ውይ እንኳንም አነበብከው! ከሆነ ትረዳኛለህ፡፡ ያንተን አረዳድ ቆየት ብለህ ትነግረኛለህ፡፡››

‹‹ከሰባቱ ልማዶች ሁለተኛው በእርግጥ ስሜቴን ነካው፡፡ ከመጨረሻው ጀምሪ ይላል ምክሩ፡፡››

‹‹Begin with the end in mind››

‹‹እዚያ ውስጥ አንድ የሚያስደነግጥ ነገር አለ፡፡ ፍጻሜሽን ለማየት ብሎ የሚያሰራው ነገር አለው፡፡ የቀብር ልምምድ አድርጊ ይላል፡፡››

‹‹Funeral experiment?››

‹‹እግዜር ይስጥህ! ቤተክርስቲያን ሄደሽ የቀብር ሥነሥርዓት ላይ እየተሳፍሽ ነው ይላል፡፡ ያ ቀብር ከመፈጸሙ በፊት ተሰናበቱ ተብሎ በባለመስታወቱ የአስከሬኑ ሳጥን ውስጥ የተቀመጠውን ሬሳ ስታዪ ራስሽ ነሽ ብሎ አስደነገጠኝ፡፡ በዚህ ሳያበቃ ከጓደኞች፣ ከሥራ ባልደረቦች፣ ከቤተክርስቲያን ሰዎችና ከቤተሰብ አንድ አንድ ሰው ስላንቺ መሞት ምን የሚያስቡ ይመስልሻል አለኝ፡፡ እኔም ጓደኞቼ እንደሰው ቶሎ ቶሎ አገሯ ሳትሄድና ዘመድ ሳታይ ሞተች እንደሚሉ፣ የሥራ ባልደረቦቼ ከሰው እንደራቀች አንድ ቀን ሳተጫውተን ሞተች እንደሚሉ፣ የቤተክርስቲያን ሰዎች በኃይማኖቷ ጉዳይ አስተዋጽኦሳታደርግ ንስሐ ሳትገባ ሞተች እንደሚሉ፣ ከሁሉም በላይ ቤተሰቦቼ ግን ከልብ የማይወጣ ሐዘን እንደሚያድርባቸውና ለእነሱ ኑሮ መለወጥ ምክንያት ብሆንም ልጅ ባለመውለዴ እንደሚያዝኑ ታየኝ፡፡››

‹‹አደጋ ላይ ኖረሻል በእውነት! ቤተሰብሽ ግን ገንዘብሽ ስለሚጥማቸው ልጅ አመውለድሽ ላይደንቃቸው ይችላል፡፡››

‹‹እንዴ ተው እንጂ! ለማንኛውም ይህንን ሃሳብ ካስተናገድኩ በኋላ ‹‹በይ ሕይወትሽ በዚህ ፍጻሜ አላገኘም፤ አልሞትሽም፡፡ ሦስት ዓመት ልስጥሽና በነዚህ ሦስት ዓመታት ውስጥ ያልተስተካከለውን አስተካክዪ አለኝ፡፡››

‹‹ወደ መስመር መግቢያውን መንገድ አገኘሻ በአንዲት መጽሐፍ!››

‹‹ኧረ ተወኝ ወንድሜ!››

‹‹አንጀቴን አራሰው አንቺ! ደግ አድርጓል ኮቬይ፡፡››

‹‹ምክንያት ሆነኝ በእውነት፡፡ እንጂማ ስንት ፊልም ያየሁ፣ ስንት ትልልቅ ሰው ጋር የተገናኘሁ፣ ስንት ልምድ ያለኝ ነኝ እንደ አቅሚቲ፡፡››

አንቺ ስላት ግን ትንሽ ቅር እያለኝ ነው፡፡ ሽበት ጀማምሯታል፤ ቆዳዋም ማሸብሸብ ጀምሯል፡፡

ጊዜያችሁን እንዳልሻማባችሁ ባጭር ባጭሩ ልንገራችሁ እስኪ፡፡ አንድ አርጀት ያለና ሚስቱ የሞተችበት የበፊት የትምህርት ቤት ጓደኛዋን አግኝታ አግብታለች፡፡ የሱን ልጆች እንደልጆቿ ታያለች፡፡ ማሚ ይሏታል፡፡ መውለድ አትችልም፡፡ ተላልፏታል፡፡ በበጎ አድራጎት ላይ ትሳተፋለች፡፡ ለጓደኞቿ ጊዜ ትሰጣለች፡፡ የቤተክርስቲያን ተሳትፎዋ ቀላል አይደለም፡፡ አዲስ አበባ ላይ የግል ስራ ጀምራለች፡፡ ስራውም ለየት ያለ ስለሆነ ደህና እየሄደላት ነው፡፡ ሥራው በተፈጥሮው ከውጪም የተያያዘ ስለሆነ በኢንተርኔት ከአሜሪካ ድርጅቶች ጋር ትሰራለች፡፡ በቢዝነሱ ስኬታማ ነች፡፡ ሥራዋን የማስፋፋትንና ከአዲስ አበባ ወጣ ብላ የመሥራትን ሃሳብ ሲታስብ ከጸጥታም አንጻር ደብረብርሃን መጣችላት፡፡ ቦታ ተቀብላ ሥራ መጀመሯን ነገረችኝ፡፡ ቤት የገዛችው ጣፎ ላይ ስለሆነ ተሰናብታኝ ወረደች፡፡ መኪናዋ ገራዥ ስለገባች በህዝብ ትራንስፖርት መሳፈሯን ነገረችኝ፡፡ እኔም ይህን ለመስማት የቻልኩት በሚኒባስ በመሳፈሯ መሆኑን አስቤ መኪናዋ የተበላሸው በምክንያት መሆኑ ገባኝ፡፡ ለቤተመጽሐፌ መጽሐፍም እንደምትለግሰኝ ገልጻ አድራሻዬን ወሰደች፡፡ የሰውን የግል መረጃ ማጋራት ባይኖርብኝም ታሪኩ አስተማሪ ስለሆነ አጋራኋችሁ፡፡

Rudeness

 

Based on a true story told by Gebriye Zenebe

Writer: Mezemir Girma

 

The sheep are busy grazing, whereas the cattle are sleeping beside the river which flows over the historic Engidwasha Cave. Two siblings are in charge of all these animals.

“Kasa, it is your turn to bring those sheep back here before they go to that farm. You know the owner will punish us today too,” said Kelem.

“Hey! I will hit you! You go bring them!” he said waving his stick.

“No! No! You deny? It is your turn. I will not go another time. I will bring them only now and you will go for two rounds. If not, I will tell Baba in the evening.”

“You tell him and tomorrow I will hit you,” he threatened her.

Kelem went murmuring and brought the sheep.

Kasa threatens his sister as such. Sometimes he punishes her. He has also a habit of abusing other people and running towards his parents or elder brothers for protection. At this particular moment, along the road from the side of the church, comes a passerby.  

Kasa told his sister that he will insult the man. His sister warned him that the man would punish him. Kasa insists that he will insult the passerby. He could not heed the advice of his sister. He even threatened to hit him by a sling.

The man approached. Seeing that he wore a lowlanders’ gabi, Kasa shouted, “Lowlander wanderer! Lowlander robber! You dirty lowlander!” However, the man kept walking as if he didn’t hear what that boy said. Kasa kept insulting the man until the man went down the road and disappeared from sight. Kasa laughed happily over his small victory.

“He heard what I said. He kept quiet only because he is afraid. Lowlanders are cowards,” said Kasa to his sister who looked indifferent.

As the boy was bragging, a man emerged from the side the previous man went to. This man hid his hands towards his back. As he approached the children, it was not easy to know he was the previous man since he held the gabi he wore in his armpits. Actually, he was that same man Kassa had insulted.

“Good afternoon children. How are you? Can you show me where Asrat’s home is?” asked this man. Kasa told him that Asrat is his father and their home is nearby. “But, you know, my parents went to a distant farm. You cannot find them now,” said Kasa.

“Ok, good! Are you his children? Come, greet me children,” said the man. The man approached Kasa and immediately held his two hands together by his left hand. It was a stick that this man held in his hands. The man ordered Kasa to apologize or he would be punished.

“What if this man punishes me? There is no one to save me here. All my family members are gone to the field,” thought Kassa.

In case he is punished, Kasa considered throwing stones towards the man using a sling. He would narrowly miss the man two, three times. The man would try to avoid the flying stones and started to run towards the boy. Eventually, he would be hit by a stone and crumble down.

Now he would only pinch him sending his hands under his shorts. He would slap him with his hard hands. Should he apologize or face the consequence and then avenge himself?

Kasa’s eyes glanced every direction for his companion, their dog that attacked people when they fought with others. The dog was not around. The dog attacking the man would also be another tribal warfare.

His sister, Kelem, observes what happens to Kasa and learns that insulting people causes such punishments. Kassa apologized and the man told him not to insult other people at other times.

Fortunately, this man was a relative of Kassa’s mother and that could be why he didn’t hit him.

The man told him he would punish him if he hears he insults other people and the man went down the road. This time Kasa didn’t insult the man. He just murmured “I would tell my father if he were here.” This single incidence made Kasa a boy who respects young and old people alike.